ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ :
ధర్మక్షేత్రే కురుక్షేత్రే సమవేతా యుయుత్సవ: !
మామకా: పాండవాశ్చైవ కిమకుర్వత సంజయ !
టీకా : సంయజ = ఓ సంజయా; ధర్మక్షేత్రే = ధర్మమైన; కురుక్షేత్ర = కురుక్షేత్రమునకు; యుయుత్సవ: = యుద్ధసన్నద్ధులై; సమవేతా: = కూడినవారైన; మామకా: = నావారును; పాండవా:చ ఏవ = పాండవులును; కిం = ఏమి; అకుర్వత = చేసిరి;
భావం : ధృతరాష్ట్రుడు ఈ విధంగా పలికెను... ఓ సంజయా! ధర్మక్షేత్రమైన కురుక్షేత్రమునకు యుద్ధసన్నద్ధులై చేకూడియున్న నావారగు దుర్యోధనాదులును పాండు పుత్రులను ఏమి చేసిరి..?
సంజయ ఉవాచ :
తం తథా కృపయావిష్టమ్ అశ్రుపూర్ణాకులేక్షణమ్ !
విషీదంతమిదం వాక్యమ్ ఉవాచ మధుసూదన: !
టీకా : తథా = ఆ విధముగా; కృపయా = కరుణచే; ఆ విష్టం = నిండియున్న వాడును; అశ్రు పూర్ణాకు లేక్షణం = కన్నీరు నిండిన వ్యాకులమైన నేత్రములు గలవాడును; విషీదంతం = శోకించుచున్నవాడును అగు; తం = అట్టి అర్జునుని; మధుసూదన: = శ్రీకృష్ణుడు; ఇదం = ఈ; వాక్యం = వచనమును; ఉవాచ = అనెను;
భావం : సంజయుడు పలికెను... ఈ విధముగా కరుణాపూరిత హృదయుడైన కనులలో అశ్రువులు నిండియున్న అర్జునునితో శ్రీకృష్ణ భగవానుడు ఇట్లనెను.
అర్జున ఉవాచ :
జ్యాయసీచేత్ కర్మణస్తే మతా బుద్ధిర్జనార్దన !
తత్కిం కర్మణి ఘోరే మాం నియోజయసి కేశవ !
టీకా : జనార్థన = కృష్ణా; బుద్ధి: = జ్ఞానము; కర్మణ: = కర్మకంటెను; జ్యాయసీ = మేలైనది; తే = నీ; మతాచేత్ = భిప్రాయములో; కేశవ = శ్రీకృష్ణా; తత్ = అప్పుడు; ఘోరే = భయంకరమైన; కర్మణి = కర్మయందు; మాం = నన్ను; కింనియోజయసి = ఏల నియోగించితివి?
భావం : అర్జునుడు పలికెను... ఓ కృష్ణా! నీ అభిప్రాయమును బట్టి కర్మకంటెను జ్ఞానమే శ్రేష్ఠమైనచో, భయంకరమైన ఈ యుద్ధకార్యమునందు నన్నేల వినియోగించుచున్నావు?
శ్రీ భగవాన్ ఉవాచ :
ఇమం వివస్వతే యోగం ప్రోక్తవానహమవ్యయమ్ !
వివస్వాన్ మనవే ప్రాహ మనురిక్ష్వాకవేఁ బ్రవీత్ !!
టీకా : అవ్యయం = అవినాశియైన; ఇమం యోగం = ఈ యోగమును; వివస్వతే = సూర్యునికొరకు; అహం = నేను; ప్రోక్తవాన్ = చెప్పితిని; వివస్వాన్ = సూర్యుడు; మనవే = మనువుకొరకు; ప్రాహ = చెప్పెను; మను: = మనువు, ఇక్ష్వాకునికొరకు; అబ్రవీత్ = చెప్పెను.
భావం : శ్రీ భగవానుడు ఇట్లు ఈ విధంగా సమాధానం చెప్పెను.... నేను నిత్యసత్యమైన ఈ యోగమును సూర్యునకు తెలిపితిని. సూర్యుడు తన పుత్రుడైన వైవస్వతమనువునకు దీనిని బోధించెను. ఆ మనువు తన కుమారుడైన ఇక్ష్వాకునకు చెప్పెను.
అర్జున ఉవాచ :
సన్న్యాసం కర్మణాం కృష్ణపునర్యోగం చశంససి !
యచ్ర్ఛేయ ఏతయోరేకం తన్మే బ్రూహి సునిశ్చితమ్ !!
టీకా : కృష్ణ = కృష్ణా; కర్మణాం = కర్మలయొక్క; సంన్యాసం = సన్యాసమును; పున: = తిరిగి, యోగం చ = కర్మయోగమును; శంససి = చెప్పుచున్నావు; ఏతయో: = ఈ రెంటిలోను; యత్ = ఏది; శ్రేయ: = శ్రేయస్కరమూ; సునిశ్చితం = సునిశ్చితంగా; ఏకం తత్ = ఆ ఒక్క దానినే; మే = నాకు; బ్రూహి = చెప్పుము.
భావం : ఓ కృష్ణా! ఒక్కసారి కర్మసన్న్యాసమును, మరియొకసారి కర్మయోగమును ప్రశంసించుచున్నావు. నిశ్చయముగా ఈ రెండింటిలో నాకు ఏది శ్రేయస్కరమో తెలియజేయుము.
శ్రీ భగవాన్ ఉవాచ :
అనాశ్రిత: కర్మఫలం కార్యం కర్మ కరోతి య: !
స సన్న్యాసీ చ యోగీ చ ననిరగ్నిర్న చాక్రియ:
టీకా : య: = ఎవ్వడు; కార్యం = చేయదగిన; కర్మ = కర్మమును; కర్మఫలం = కర్మఫలమును; అనాశ్రిత: = ఆశించనివాడై; కరోతి = చేయునో; స: = అతడు; సంన్యాసీ చ = సన్యాసియును; యోగీ చ = యోగియును; నిరగ్ని: = అగ్నిహోత్రాదులు వదిలినవాడును; అక్రియ: చ = కర్మలు చేయనివాడును; న = కాడు
భావం : కర్మఫలమును ఆశ్రయింపక కర్తవ్యకర్మలను ఆచరించువాడే నిజమైన సన్యాసి, నిజమైన యోగి. కాని కేవలము అగ్ని కార్యములను త్యజించినంత మాత్రమున సన్యాసియు కాడు.
శ్రీ భగవాన్ ఉవాచ :
మయ్యాసక్తమనా: పార్త యోగం యుంజన్ మదాశ్రయ: !
అసంశయం సమగ్రం మాం యథా జ్ఞాస్యసి తచ్ఛృణు !!
టీకా : పార్థ = అర్జునా; మయి = నాయందు; ఆసక్తమనా: = ఆసక్తి గల మనస్సు కలవాడవును; యోగం = యోగమును; యుంజన్ = ఆచరించుచున్న వాడవును; మదాశ్రయ: = నన్ను ఆశ్రయించినవాడవు నగుచు; అసంశయం = సందేహము లేకుండా; సమగ్రం = పూర్తిగా; మాం = నన్ను; యథా = ఎటుల; జ్ఞాస్యసి = తెలిసికొనగలవో; తత్ = దానిని; శృణు = వినుము.
భావం : ఓ పార్థా! అనన్యభక్తితో నాయందే ఆసక్తమైన మనస్సు కలిగినవాడవై, అనన్య భావముతో మత్పరాయణుడవై, యోగమునందు నిమగ్నుడవై, సంపూర్ణవిభూతిబల - ఐశ్వర్యాదిగుణ యుక్తుడవై, సర్వప్రాణులకును ఆత్మస్వరూపుడను ఐన నన్నునిస్సందేహముగా తెలిసికొనగలవో ఆ విధింగానే వినుము.
అర్జున ఉవాచ :
కిం తద్ర్బహ్మ కిమధ్యాత్మం కిం కర్మ పురుషోత్తమ !
అధిభూతం చ కిం ప్రోక్తమ్ అధిదైవం కిముచ్యతే !!
టీకా : పురుషోత్తమ్ = కృష్ణా; తత్ = ఆ; బ్రహ్మ = బ్రహ్మము; కిం = ఏది; అధ్యాత్మం = అధ్యాత్మము; కిం = ఎట్టిది; కర్మ = కర్మము; కిం = ఎట్టిది; అధిభూతం = అధి భూతము; కిం = ఏది; ప్రోక్తం = చెప్పబడుచున్నది; అధిదైవం చ = అధిదైవముగ; కిం = దేనిని; ఉచ్యతే = అందురు..
భావ్యం : ఓ పురుషోత్తమా! బ్రహ్మ అనగానేమి? అధ్యాత్మము అనగానేమి? కర్మ అనగా నేమి? అధిభూతము అని దేనికి పేరు? అధిదైవము అని దేనిని అంటారు.
శ్రీ భగవాన్ ఉవాచ :
ఇదం తు తే గుహ్యతమం ప్రవక్ష్యామ్యనసూయవే !
జ్ఞానం విజ్ఞానసహితం యద్ జ్ఞాత్వా మోక్ష్యసేఁ శుభాత్ !
టీకా : యత్ = దేనిని; జ్ఞాత్వా = తెలిసికొని; అశుభాత్ = అశుభకరమగు సంసార బంధము నుండి; మోక్ష్యసే = విడివడగలవో; గుహ్యతమం = అతి రహస్యమైన; విజ్ఞానసహితం = అనుభవ జ్ఞానముతో కూడుకొనిన; ఇదం = ఈ; జ్ఞానం = జ్ఞానమును; అనసూయవే = అసూయలేని; తే = నీకొరకు; ప్రవక్ష్యామి = చెప్పుచున్నారు.
భావ్యం : ఓ అర్జునా! నీవు దోషదృష్టిలేని భక్తుడవు. కనుక నీవు రహస్యమైన జ్ఞానమును మరల వివరంగా చెప్పుచున్నాను. దీనిని తెలుసుకొని నీవు ఈ దు:ఖరూప సంసారం నుండి ముక్తుడవు కాగలవు...
శ్రీ భగవాన్ ఉవాచ :
భూయ ఏవ మహాబాహోశృణు మే పరమం వచ: !
యత్తేఁ హం ప్రీయమాణాయ వక్ష్యామి హితకామ్యయా !!
భావం : హే అర్జునా! నువ్వు నా మీద ప్రేమగలవాడివి. కాబట్టి నీ మేలుగోరి నేను మళ్లీ చెబుతున్న వచనాలను ఆలకించు.
అర్జున ఉవాచ :
మదనుగ్రహాయ పరమం గుహ్యమధ్యాత్మసంజ్ఞితం !
యత్త్వయోక్తం వచస్తేన మోహోఁయం విగతోమమ !!
భావం : ఓ కృష్ణా! నన్ను అనుగ్రహించి అతి రహస్యమైన ఆధ్యాత్మిక విషయాలను ఉపదేశించావు. దానివల్ల నా మోహము పోయింది.
ఏవం సతతయుక్తా యే భక్తాస్త్వాం పర్యుపాసతే !
యే చాప్యక్షరమవ్యక్తం తేషాం కే యోగవిత్తమా: !!
భావం : ఓ కృష్ణా! ఎంతో భక్తితో, పూర్వోక్తరీతిగా నిరంతరం నిన్నే భుజించాను, ధ్యానించాను. పరమేశ్వరుడైన నీ సగుణరూపాన్ని ఆరాధించేవారు, కేవలం అక్షరుడు పరబ్రహ్మవైన నిన్ను అత్యంతభక్తిభావంతో సేవించేవారు వున్నారు. ఈ రెండువిధాలైన ఉపాసకులలో అత్యుత్తమ యోగులెవరు?
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ :
ఇదం శరీరం కౌంతేయ క్షేత్రమిత్యభిధీయతే !
ఏతద్యో వేత్తితం ప్రాహు: క్షేత్రజ్ఞ ఇతి తద్విద: !!
భావం : ఓ అర్జునుడా! ఈ శరీరాన్ని క్షేత్రము అని పేర్కొంటారు. ఈ క్షేత్రం గురించి తెలుసుకున్నవానిని క్షేత్రజ్ఞుడు అని తత్త్వజ్ఞులు తెలిపారు.
పరం భూయ: ప్రవక్ష్యామి జ్ఞానానాం జ్ఞానముత్తమమ్ !
యద్ జ్ఞాత్వా మునయస్పర్వే పరాం సిద్ధిమితో గతా: !!
భావం : జ్ఞానములలో అత్యుత్తమమైన పరజ్ఞానం గురించి నీకు మళ్లీ తెలుపుతున్నాను. ఆ పరజ్ఞానమును తెలుసుకుని మునులు సంసార బంధాలనుండి విముక్తులై పరమసిద్ధిని పొందారు.
ఊర్థ్వమూలమధశ్శాఖమ్ అశ్వత్థం ప్రాహురవ్యయమ్ !
ఛందాంసి యస్య పర్ణాని యస్తం వేద స వేదవిత్ !!
భావం : ఆదిపురుషుడైన పరమేశ్వరుడే మూలంగా, బ్రహ్మమే ముఖ్యశాఖగా, వేదాలే ఆకులుగా గల ఈ సంసారరూపం - అశ్వత్థవృక్షం శాశ్వతమైంది. ఈ సంసారవృక్షతత్త్వాన్ని మూలసహితంగా తెలుసుకున్నవాడు నిజంగా వేదార్థములను తెలిసినవాడు.
అభయం సత్త్వసంశుద్ధి: జ్ఞానయోగవ్యవస్థితి: !
దానం దమశ్చ యజ్ఞశ్చ స్వాధ్యాయస్తప ఆర్జవమ్ !!
భావం : నిర్భయత్వం, అంత:కరణశుద్ధి, తత్త్వజ్ఞానప్రాప్తికై చేసే ధ్యానయోగంనందు నిరంతర దృఢస్థితి, సాత్త్వికదానం, ఇంద్రియనిగ్రహం, భగవంతుని, దేవతలను, గురుజనులను పూజించడం... అలాగే అగ్నిహోత్రాది - ఉత్తమ కార్యాచరణం, వేదశాస్త్రాలపఠన, పాఠనములు... ఇంకా భగవంతుని నామగుణకీర్తనాలు, స్వధర్మాచరణములలో కష్టాలను ఓర్చుకోవడం, శరీరేంద్రియాంత్ర:కరణముల సరళత్వం.
అర్జున ఉవాచ :
యే శాస్త్రవిధిముత్సృజ్య యజంతే శ్రద్ధయాన్వితా: !
తేషాంనిష్ఠాతుకా కృష్ణసత్త్వమాహో రజస్తమ: !!
భావం : ఓ కృష్ణా! శాస్త్రవిధిని వదిలి, భక్తిశ్రద్ధలతో యజ్ఞములుగాని, దైవపూజలుగాని కొందరు చేస్తున్నారు. వారి నిష్ఠా (స్థితి) సాత్త్వికమా? రాజసమా? తామసమా?
సన్న్యాసస్య మహాబాహో తత్త్వమిచ్ఛామి వేదితుమ్ !
త్యాగస్య చ హృషీకేశ పృథక్ కేశినిషూదన !!
భావం : ఓ హృషీకేశ (కృష్ణా)! కేశ అనే రాక్షసుడ్ని సంహరించినవాడా! అంతర్యామీ! వాసుదేవా! సన్న్యసతత్వం, త్యాగతత్వాల గురించి వేర్వేరుగా తెలుసుకోవాలనుకుంటున్నాను.
శ్రీభగవాన్ ఉవాచ :
కామ్యానాం కర్మణాం న్యాసం సన్న్యాసం కవయో విదు: !
సర్వకర్మఫలత్యాగం ప్రాహుస్త్యాగం విచక్షణా: !!
భావం : కామ్యకర్మల త్యాగాన్నే సన్యాసమని కొందరు పండితులు చెప్పారు. కాని విచక్షణాశీలురై మరికొందరు మాత్రం సర్వకర్మఫలాలను త్యజించడాన్ని త్యాగమని అంటారు.
(And get your daily news straight to your inbox)
Nov 13 | రామాయణంలో రాముడి చేత సంహరించబడిన రావణుడు.. అంతకుముందే మరొకరి చేతిలో ఓడిపోయాడు. అతడి పేరే మాంధాత. ఇతడు యవనాశ్వుని కుమారుడు. భ్రుగు మహర్షి దాచి ఉంచిన మంత్రజలం సేవించినందువల్ల యవనాశ్వుని భార్యకు మాంధాత జన్మిస్తాడు.... Read more
Oct 08 | పూర్వం జీమూతకేతువు అనే చక్రవర్తికి ‘జీమూతవాహనుడు’ అనే కుమారుడు వుండేవాడు. ఇతను చిన్నప్పటి నుంచి రాజ్య ప్రజలు, అన్నిప్రాణుల పట్లా ఎంతో కారుణ్యంతో ఉండేవాడు. రాకుమారుడు అయినప్పటికీ అతనితో అహంకారం వుండేది కాదు. ఇటువంటి... Read more
Jul 03 | అక్రూరుడికి సంబంధించిన ప్రస్తావన మహాభారతంలో ప్రచురించబడింది. ఇతిహాస కథలలో కొన్ని విచిత్రమైన పాత్రలు ప్రత్యేకంగా చెప్పబడేవి. అందులో కొన్ని పాత్రలు ద్వంద్వ స్వభావాన్ని కనబరిస్తే... మరికొన్ని పాత్రలు ఇరువర్గాలకు నష్టాన్ని కలిగించేలా వుండేవి. అటువంటి... Read more
Jun 14 | పాండవులు, ద్రౌపదికి కలిగిన ఐదుగురు సంతానాన్ని ఉప పాండవులగా పిలుస్తారు. పాండవులకు ఒక్కొక్కరుగా ఒక్కొక్క పుత్రుడు జన్మించారు. 1. ప్రతివింధ్యుడు - (ధర్మరాజు పుత్రుడు)2. శ్రుతసోముడు - (భీముని పుత్రుడు)3. శ్రుతకర్ముడు - (అర్జునుని... Read more
Jun 10 | సరస్వతీదేవిని ప్రతిఒక్కరు ఎంతో దైవంగా పూజిస్తారు. ఈమెను చదువుల తల్లిగా పేర్కొంటారు. సరస్వతీదేవి సన్నిధిల్లో చిన్నారులకు అక్షరాభ్యాసం చేయిస్తే.. వారికి చదువు ఎంతో బాగా లభిస్తుందని, భవిష్యత్తు కార్యకలాపాల్లో విజయాలు సాధిస్తారని, జీవిత ప్రయాణంలో... Read more